Metaverse: 7 thành phần thiết yếu
“Metaverse” đã trở thành một chủ đề thảo luận sôi nổi kể từ khi xuất hiện vào những năm 90, càng gia tăng sức hút trong thời kỳ đại dịch (do sự tăng lên hoạt động trực tuyến), và thực sự bùng nổ sau khi Facebook đổi tên thành Meta.
Liệu nó có phải chỉ là một thuật ngữ marketing mơ hồ? Metaverse là gì? Làm thế nào để người ta định nghĩa thuật ngữ này, và phân biệt giữa metaverse với một thế giới ảo khác? Đây là những thắc mắc phổ biến của mọi người về metaverse, vì vậy chúng tôi sẽ phác thảo cách chúng tôi ghi nhận nó và điểm giao thoa của nó với Web3.
Theo nhiều cách, metaverse chỉ là một cách gọi ứng với sự phát triển của Internet: khi nó trở nên xã hội hơn, thâm nhập sâu hơn vào đời sống và khiến kinh tế thậm chí trở nên phức tạp hơn nhiều lần so với ngày nay. Nói chung, có hai quan điểm nổi bật tranh luận về cách tầm nhìn này sẽ được hiện thực hóa: một là phi tập trung, hào phóng với việc thiết lập các quyền tài sản và các lĩnh vực mới, tính tương tác cao, cởi mở và thuộc sở hữu của các cộng đồng xây dựng và duy trì nó. Tầm nhìn khác - quá quen thuộc với nhiều người ngày nay - là tập trung, khép kín, chịu kiểm soát, có thể bị thay đổi bất chợt của các tập đoàn; và thường khai thác các đặc lợi kinh tế (bất công) từ chính những người tạo ra, người đóng góp và người sử dụng nó.
Yếu tố chính giúp phân biệt hai tầm nhìn này là tính mở, tính đóng và sự khác biệt giữa chúng có thể được diễn giải như sau:
Một metaverse là phi tập trung, cho phép người dùng kiểm soát danh tính, củng cố quyền sở hữu, sắp xếp động cơ và đảm bảo giá trị gia tăng được tích lũy cho người dùng (chứ không phải nền tảng). Một metaverse mở cũng minh bạch, có tính công cộng (ai cũng có thể tham gia), có thể tương tác và có thể kết hợp (người dùng có thể tự do xây dựng bên trong và giữa các metaverse), v.v..
Một metaverse "đúng nghĩa" - một metaverse mở (chứ không phải đóng) - phải sở hữu 7 yếu tố thiết yếu sau đây để thực sự được gọi là “metaverse”. Chúng tôi cho rằng 7 yếu tố này là tối thiểu một metaverse phải đáp ứng. Mục tiêu của chúng tôi là xóa tan lớp sương mù đầy thông tin sai lệch về định nghĩa của một metaverse thực sự cho các nhà phát triển và những người sẽ tham gia, đồng thời cung cấp một khuôn mẫu để đánh giá các nỗ lực sớm trong việc xây dựng metaverse.
1. Tính phi tập trung
Phi tập trung là nguyên tắc bao trùm, chi phối của một metaverse đúng nghĩa, và nhiều đặc điểm theo sau của metaverse cũng sẽ phụ thuộc hoặc là kết quả từ tính phi tập trung này. Khi đề cập tới phi tập trung, chúng tôi muốn chỉ ra rằng metaverse không thuộc quyền sở hữu hoặc điều hành bởi một tổ chức duy nhất nào cũng không phụ thuộc vào một vài người môi giới quyền lực. Các nền tảng tập trung thường có xu hướng khởi đầu một cách thân thiện và hợp tác để thu hút người dùng và các nhà phát triển, nhưng một khi tốc độ tăng trưởng chậm lại, chúng trở nên đầy cạnh tranh, bị khai thác và có tổng bằng không cho các mối quan hệ. Thông thường, những người trung gian mạnh mẽ này tham gia vào các hành vi lạm dụng quyền người dùng và phá hủy nền tảng (de-platforming), đồng thời họ nắm giữ các yếu tố kinh tế với một mức thu rất cao. Ở phía khác, các hệ thống phi tập trung cho phép quyền sở hữu được phân chia công bằng hơn giữa các bên liên quan, giảm kiểm duyệt và đa dạng hơn.
Tính phi tập trung là quan trọng. Nếu không có nó, một bên tham gia có thể bị gây “khó khăn” bất cứ lúc nào - điều này tạo ra một tình cảnh bấp bênh ngăn cản mọi người xây dựng dựa trên hệ thống, cản trở sự đổi mới. Bởi các nền tảng tập trung không thể đưa ra các loại cam kết mạnh mẽ - được kiểm soát bằng code - thứ các blockchain có thể làm được, những lời hứa của các nền tảng tập trung có thể bị thu hồi hoặc thay đổi bất cứ khi nào một thỏa thuận không còn phù hợp với ý muốn của các nhà lãnh đạo hoặc tổ chức. Cách hiệu quả nhất để loại bỏ những hành vi lạm dụng kiểu này và bảo vệ một metaverse đúng nghĩa là đảm bảo rằng việc kiểm soát được phân cấp.
2. Quyền tài sản
Hầu hết các trò chơi điện tử thành công ngày nay đều kiếm tiền bằng cách bán các vật phẩm trong trò chơi, như “màu da”, “biểu tượng cảm xúc” và các hàng hóa kỹ thuật số khác. Nhưng những người hiện mua vật phẩm trong trò chơi không thực sự mua vật phẩm - họ đang thuê chúng. Ngay sau khi họ rời đi để tham gia một trò chơi khác - hoặc trò chơi này quyết định đóng cửa đơn phương hay thay đổi các quy tắc - người chơi sẽ mất quyền truy cập và mất món đồ của họ.
Mọi người đã quá quen với việc thuê từ các dịch vụ tập trung của web2 đến nỗi ý tưởng thực sự sở hữu mọi thứ - những đồ vật kỹ thuật số - khiến bạn có thể bán, giao dịch hoặc mang chúng sang một nền tảng khác - thường khiến mọi người cảm thấy kỳ quặc. Nhưng thế giới kỹ thuật số phải tuân theo logic tương tự như thế giới vật chất: khi bạn mua một thứ gì đó, bạn sẽ sở hữu nó. Nó là của bạn. Nếu tòa án bảo vệ các quyền này của bạn trong thế giới thực, thì mã code sẽ thực thi quyền đó trực tuyến. Các quyền tài sản kỹ thuật số thực sự không thể được đảm bảo nếu không nhờ sự ra đời của công nghệ mã hóa, công nghệ blockchain và các đổi mới liên quan như NFT. Nói một cách đơn giản, metaverses biến tài sản kỹ thuật số thành tài sản thực.
3. Danh tính tự kiểm soát (self-sovereign identity)
Danh tính có quan hệ mật thiết với quyền tài sản. Bạn không thể sở hữu bất cứ thứ gì nếu bạn không làm chủ chính mình. Giống như trong thế giới thực, danh tính của một người phải tồn tại trong toàn bộ metaverse chứ không phụ thuộc hoàn toàn vào một nhóm nhỏ các nhà cung cấp danh tính tập trung. Việc xác thực chính để để xác nhận danh tính: chứng minh một người là ai, những thứ họ có quyền truy cập và những thông tin họ chia sẻ. Với web ngày nay, việc này được thực hiện nhờ một bên trung gian thay mặt người dùng nhờ mọt cú nhấp chuột phổ biến cho việc đăng nhập mạng xã hội hoặc đăng nhập một lần (SSO – single sign on). Các nền tảng công nghệ lớn nhất hiện nay, như Meta và Google, sử dụng cách tiếp cận này để thu thập dữ liệu nhằm xây dựng doanh nghiệp của họ: theo dõi hành vi của mọi người để phát triển các mô hình quảng cáo phù hợp hơn. Ngoài ra, vì các nền tảng này có toàn quyền kiểm soát, việc cố gắng đổi mới quy trình xác thực hoàn toàn dựa trên sự trung thực và thiện chí của các tập đoàn đứng sau nền tảng. Công nghệ mã hóa - cốt lõi của web3 cho phép mọi người xác thực mà không cần dựa vào các trung gian này, vì vậy mọi người có thể kiểm soát danh tính của mình một cách trực tiếp hoặc với sự trợ giúp của các dịch vụ mà họ chọn. Ví (như Metamask và Phantom) cung cấp cách để mọi người xác minh bản thân. Các tiêu chuẩn như EIP-4361 (Đăng nhập bằng Ethereum) và ENS (Dịch vụ tên miền dựa trên Ethereum) cho phép các dự án phối hợp xung quanh các giao thức mã nguồn mở và đóng góp độc lập cho khái niệm danh tính kỹ thuật số trở nên phong phú hơn, an toàn hơn và liên tục phát triển.
4. Tính tổng hợp (Composability)
Tính tổng hợp là một nguyên tắc thiết kế hệ thống, và cụ thể ở đây là khả năng tổng hợp và kết hợp các thành phần phần mềm đơn giản như lắp ráp các khối hình lego. Mỗi thành phần phần mềm chỉ cần được viết một lần và sau đó có thể được tái sử dụng một cách đơn giản. Nó tương tự như lãi kép trong tài chính hoặc định luật Moore trong máy tính - một số đòn bẩy kinh tế mạnh mẽ nhất được biết đến - vì sức mạnh lũy thừa mà nó mang lại. Để đạt được yêu cầu của tính tổng hợp - một khái niệm kết hợp chặt chẽ với khả năng tương tác - trước hết một metaverse sẽ phải cung cấp các tiêu chuẩn kỹ thuật chất lượng cao và cởi mở. Trong các trò chơi như Minecraft và Roblox, bạn có thể tạo ra hàng hóa kỹ thuật số và trải nghiệm mới từ các đơn vị cơ bản do hệ thống cung cấp, nhưng việc đưa chúng ra ngoài bối cảnh đó hoặc sửa đổi hoạt động bên trong của chúng là rất khó. Các công ty như Stripe cho thanh toán hoặc Twilio cho liên lạc, cung cấp các dịch vụ nhúng hoạt động trên nhiều các trang web và ứng dụng - nhưng họ không cho phép các nhà phát triển bên ngoài thay đổi hoặc kết hợp với code của họ. Ở thể mạnh nhất, khả năng tổng hợp và khả năng tương tác có thể được thực hiện trên phạm vi rộng nhiều software stack khác nhau. Tài chính phi tập trung, hoặc DeFi, là ví dụ điển hình cho hình thức mạnh mẽ này. Bất kỳ ai cũng có thể điều chỉnh, tái chế, thay đổi hoặc nhập code hiện có. Không chỉ vậy, các nhà phát triển có thể xây dựng trên các chương trình trực tiếp (live programs) - chẳng hạn như các giao thức cho vay của Compound hoặc các sàn giao dịch tạo thị trường tự động của Uniswap - đồng thời một cách đơn giản trong bộ nhớ của một máy tính ảo dùng chung (Ethereum). Bằng cách kết hợp các cấu phần mới mạnh mẽ như quyền tài sản, danh tính và quyền sở hữu với nhau, các nhà xây dựng có thể tạo ra những trải nghiệm hoàn toàn mới.
5. Tính mở / mã nguồn mở
Khả năng tổng hợp sẽ là điều không thể nếu không có mã nguồn mở (open source), làm cho code có thể được tiếp cận một cách tự do và tùy ý phân phối lại và sửa đổi. Bất kể được thực hiện ở mức độ hay theo cách nào, nguồn mở là một nguyên tắc rất cần thiết cho sự phát triển của metaverse, và vì vậy chúng tôi đã chia nó ra làm một cấu phần biệt mặc cho sự trùng lặp, bao hàm bởi tính tổng hợp đã trình bày ở trên. Vậy mã nguồn mở có nghĩa là gì trong bối cảnh phát triển metaverse? Các lập trình viên và người sáng tạo giỏi nhất - chứ không phải là nền tảng - cần quyền kiểm soát toàn bộ để có thể đổi mới liên tục. Mã nguồn mở và tính mở giúp đảm bảo khả năng này. Khi cơ sở mã (codebases), thuật toán, thị trường (marketplaces) và giao thức là hàng hóa công minh bạch, các nhà xây dựng có thể theo đuổi toàn bộ tầm nhìn và tham vọng của họ để xây dựng trải nghiệm đáng tin cậy và tinh vi hơn. Sự cởi mở cũng khiến cho phần mềm an toàn hơn, làm cho các điều khoản kinh tế trở nên dễ hiểu hơn đối với tất cả các bên và loại bỏ sự bất cân xứng thông tin. Các thuộc tính này có thể tạo ra các hệ thống công bằng hơn, bình đẳng hơn, thực sự gắn kết những người tham gia mạng. Họ thậm chí có thể xóa bỏ sự cần thiết của các luật chứng khoán Hoa Kỳ đã lỗi thời, vốn được thiết kế từ nhiều thập kỷ trước để giải quyết vấn đề người ủy thác và người nhận ủy thác (principal-agent problem) và sự bất cân xứng thông tin lâu đời trong kinh doanh, dẫn đến rủi ro đạo đức, do có sự tách biệt giữa quyền sở hữu và quyền quản lý khiến người quản lý có thể hành động vì lợi ích riêng của họ thay vì của người sở hữu. Sức mạnh của khả năng tổng hợp trong web3 phần lớn là do đặc tính mã nguồn mở của nó.
6. Quyền sở hữu của cộng đồng
Trong một metaverse, tất cả các bên liên quan phải có tiếng nói, tương ứng với sự tham gia của họ, trong việc quản trị hệ thống. Mọi người không nên chỉ tuân theo các quyết định bởi một nhóm giám đốc sản phẩm tại một công ty công nghệ. Nếu một thực thể nào đó sở hữu hoặc kiểm soát thế giới ảo này, thì cũng giống như Disney World, nó có thể thoát ly phần nào nhưng sẽ không bao giờ phát huy hết tiềm năng thực sự. Quyền sở hữu cộng đồng là một phần của bài toán gắn kết những người tham gia mạng - người xây dựng, người sáng tạo, nhà đầu tư và người dùng - hợp tác và phấn đấu vì lợi ích chung. Điều kỳ diệu của sự phối hợp này - trước đây vốn là rất khó hoặc không thể thực hiện được - đã được hiện thực hóa nhờ sự ra đời của tiền điện tử và blockchain - điều phối thông qua quyền sở hữu token, tài sản gốc của mạng. Ngoài những tiến bộ công nghệ được tạo ra bởi việc phân quyền phi tập trung ý nghĩa triết học của một không gian thuộc sở hữu của cộng đồng là rất quan trọng đối với sự thành công của metaverse. Trên khắp web3, những người tham gia vào các tổ chức tự trị phi tập trung, hoặc DAO, đã ghi nhớ nguyên tắc này. Họ đang tránh xa sự cứng nhắc chính thức của cấu trúc công ty để ủng hộ các thử nghiệm linh hoạt hơn, dân chủ đa dạng hơn và không chính thống (informal) trong quản trị. Điều này cho phép các cộng đồng được quản lý, xây dựng và thúc đẩy bởi người dùng của họ chứ không phải bởi một thực thể duy nhất.
7. Thâm nhập sâu vào xã hội
Các công ty công nghệ lớn khiến bạn tin rằng phần cứng thực tế ảo hoặc thực tế tăng cường (VR / AR) hiệu suất cao là thành phần thiết yếu - thậm chí có thể là thiết yếu nhất - trong một metaverse. Những thiết bị này thực tế là một con ngựa Trojan nhằm ngụy trang, đánh lừa người dùng, khiến họ không tiếp cận được bản chất thực sự của Metaverse. Các tập đoàn coi chúng như một cách để trở thành nhà cung cấp giao diện máy tính thống trị cho thế giới ảo 3D, và do đó cũng trở thành điểm nghẽn mà những người trung gian gặp phải. Một metaverse không nhất thiết phải tồn tại trong VR / AR. Tất cả những gì cần thiết để một metaverse tồn tại là sự hòa mình vào xã hội theo nghĩa rộng. Điều quan trọng hơn phần cứng là loại hoạt động mà metaverse tạo ra và cho phép. Chúng sẽ giúp mọi người gặp gỡ, làm việc cùng nhau, hòa nhập với bạn bè từ xa, giống như cách họ sử dụng Discord, Twitter Spaces hoặc Clubhouse ngày nay. Đại dịch đã cho thấy tầm quan trọng của việc làm sâu sắc và phong phú hơn trải nghiệm - so với các nền tảng giao tiếp dựa trên văn bản truyền thống, chẳng hạn như email - khi việc sử dụng các công cụ hội nghị từ xa, như Zoom, tăng vọt. Hơn nữa, do các yếu tố kinh tế đã nêu trước đó - quyền tài sản, quyền tự chủ, quyền sở hữu cộng đồng - metaverses có thể cho phép mọi người kiếm sống, tham gia kinh doanh và đạt được địa vị. Trong khi tại các cơ quan làm việc điển hình, mọi người cộng tác bằng cách sử dụng các công cụ như Slack, thì ngoài kia trong phong trào tổ chức từ dưới lên của DAOs, Discord và Telegram chiếm ưu thế. Metaverse không liên quan gì đến phương thức "xem-view" - các công cụ bạn sử dụng để xem metaverse. Đó là một meme quen thuộc của những những người kiểm soát việc sản xuất phần cứng.
*** Mặc dù một số công ty đã bắt đầu xây dựng một số cấu phần đã trình bày ở trên, nhưng nếu một thế giới ảo thiếu bất kỳ phần nào ở trên, theo quan điểm của chúng tôi, nó không được coi là một metaverse đúng nghĩa. Chúng tôi tin rằng - như đã thấy rõ trong khuôn khổ này - một metaverse không thể tồn tại nếu không có nền tảng cơ bản của công nghệ web3. Sự cởi mở và tính phi tập trung là những trụ cột, làm điểm tựa toàn bộ một công trình. Quyền tài sản phải dựa trên sự phân quyền phi tập trung để tồn tại bất chấp ảnh hưởng của những kẻ thù mạnh mẽ. Quyền sở hữu cộng đồng ngăn cản sự kiểm soát đơn phương của hệ thống. Cách tiếp cận này cũng củng cố các tiêu chuẩn mở, giúp ích cho việc phân cấp và khả năng tổng hợp, một đặc tính liên quan chặt chẽ đến khả năng tương tác. Một thế giới ảo đa chiều lý tưởng sẽ dần được xây dựng và rồi sẽ xuất hiện. Nếu không muốn kết quả cuối cùng sẽ chỉ là một bản Oasis lỗi thời trung gian qua IOI trong Ready Player One, các nhà phát triển sẽ còn rất nhiều vấn để phải giải quyết. Tuy nhiên, nếu các nhà xây dựng bám vào những tiên đề trên, kết quả xấu này sẽ ít khả năng xảy ra hơn.
(Nếu bạn là người giải quyết vấn đề hoặc người xây dựng, hãy liên hệ với chúng tôi!)
Khi metaverse thực sự đến, nó phải thể hiện đầy đủ các nguyên tắc này - với sự phi tập trung là cốt lõi.
Đăng ngày 6 tháng 5 năm 2022
Bài viết của nhóm Liz Harkavy, Eddy Lazzarin, Arianna Simpson (A16Z)
Bản dịch bởi Nguyễn Thị Thúy Ngọc (BA, FPT Blockchain Lab)
Hiệu đính và đăng tải: Paven Do
If You love the post, you may wish to donate for this special charity: https://www.carryforwardvietnam.org/donate/
Nếu bạn thích bài viết, bạn có thể đóng góp cho dự án từ thiện: https://www.carryforwardvietnam.org/donate/