BLOCKCHAIN – XƯƠNG SỐNG CỦA CÁCH MẠNG CÔNG NGHỆ 4.0
Bài viết từ tháng 6/2019, gửi tham gia hội thảo “Cách mạng công nghiệp lần thứ 4 và các vấn đề pháp lý đặt ra” do Viện Khoa học Pháp lý, Bộ Tư Pháp tổ chức tại Hà Nội. Thời điểm đó, công nghệ Blockchain là cực kỳ non trẻ, chưa được các định chế tài chính, các quốc gia quan tâm nhiều như bây giờ. Bản thân tôi lúc ấy, kiến thức và kĩ năng về Blockchain cũng như các lĩnh vực khác cũng thấp hơn bây giờ rất nhiều. Do đó, bài viết chắc chắn có nhiều sai sót. Tuy nhiên tôi vẫn đăng lại nguyên văn để bạn đọc tham khảo góc nhìn năm ấy.
Tóm tắt: Thế giới đã trải qua hai cuộc cách mạng công nghiệp nhờ máy hơi nước, cơ khí và điện, một cuộc cách mạng công nghệ nhờ máy tính và internet, từ đó nền kinh tế xã hội loài người đã biến đổi cực kỳ sâu rộng. Trong hai thập kỷ đầu của thế kỷ 21, nhân loại tiếp tục chứng khiến những phát minh quan trọng, có ý nghĩa và tiềm năng ứng dụng to lớn, đó là công nghệ sinh học, công nghệ gen, công nghệ nano, trí tuệ nhân tạo, robotics, in 3D, năng lượng xanh, internet vạn vật và đó là công nghệ blockchain. Câu hỏi thú vị là “công nghệ nào sẽ là nền tảng, là xương sống cho một cuộc cách mạng mới, như cái cách mà máy hơi nước, điện, hay máy tính và internet đã từng làm”? Bài viết này nhằm mục tiêu tìm ra câu trả lời, mà tác giả cho rằng là rất quan trọng để định hướng phát triển công nghệ trong những năm tới sao cho hiệu quả nhất.
1. Điểm lại 3 cuộc cách mạng công nghiệp và công nghệ đã qua.
Đầu tiên là cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ nhất, bắt đầu ở Anh và lan ra toàn thế giới. Nửa cuối thế kỉ 18, sản xuất hàng hóa, tiêu biểu là dệt may, bắt đầu phát triển mạnh, cùng với đó là sự cải tiến của nhiều công cụ sản xuất. Biểu tượng của thời kỳ đó chính là “máy hơi nước”, thứ máy móc đầu tiên tăng năng suất lao động lên đột biến, tiền đề cho phát minh ra xe lửa và tàu thủy chạy bằng đầu máy hơi nước, có thể vận chuyển được lượng hàng hóa và hành khách nhiều chưa từng có. Trong hơn trăm năm, đầu máy hơi nước là nền tảng, là động lực chủ đạo của cách mạng công nghiệp 1.0, làm gia tăng năng suất lao động đột biến và mở ra sản xuất hàng hóa lớn.
Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ hai khởi động vào những thập kỷ sau 1850 trên nền tảng của công nghiệp hóa đời đầu. Nhưng phải đến gần cuối thế kỷ 19, khi động cơ đốt trong và điện – máy phát điện – hệ thống truyền tải điện ra đời thì nó mới thực sự bùng nổ. Điện trở thành biểu tượng của cách mạng công nghiệp 2.0, là cơ sở của các phát minh quan trọng như xe hơi, điện thoại, điện tín, bóng đèn sợi đốt thứ không thể thiếu cho các thành phố sầm uất tràn ngập ánh sáng trong đêm. Điện và động cơ đốt trong (bằng nhiên liệu lỏng) thay thế đầu máy hơi nước, một lần nữa biến đổi công cụ sản xuất, nền công nghiệp, kinh tế, xã hội loài người một cách sâu rộng. Cách mạng công nghiệp lần hai kết thúc khi Chiến tranh thế giới lần thứ nhất nổ ra. Một giai đoạn điều chỉnh và tích lũy bắt đầu.
Từ sau những năm 1960, những phát minh ra chất bán dẫn, máy tính, đã khởi động công nghệ điện tử và công nghệ kĩ thuật số. Thập niên 1970 cho ra đời máy tính cá nhân. Nổi bật nhất là sự xuất hiện của Internet và thập niên 1990 đã mang đến cho loài người cuộc cách mạng về công nghệ thông tin và truyền thông. Internet là tác nhân thúc đẩy công nghệ số và công nghệ máy tính phát triển, từ đó tác động trở lại hạ tầng sản xuất công nghiệp và thượng tầng văn hóa xã hội.
2. Cái gì tạo ra thay đổi mang tính cách mạng?
Không một phát minh đơn lẻ nào có thể thay đổi thế giới. Tuy nhiên, luôn có và phải có những hạt nhân trung tâm kết nối nhiều phát minh lại với nhau để tạo ra những thay đổi đột phá mang tính cách mạng sâu sắc và rộng rãi. Không phải đơn giản mà máy hơi nước trở thành biểu tượng của cách mạng công nghiệp lần thứ nhất, điện và động cơ đốt trong là động lực chính của cách mạng công nghiệp lần hai, máy tính và internet là trung tâm của cách mạng công nghiệp và công nghệ lần thứ ba. Dù bản chất và hoàn cảnh lịch sử khác nhau, nhưng các phát minh đó đều có hai đặc điểm chung quan trọng.
Thứ nhất, phát minh phải mang tính chất nền tảng, gốc rễ cho một sự thay đổi toàn diện và triệt để. Từ những khung cửi quay tay, những công cụ dùng sức người là chính, máy hơi nước mang tới khái niệm đầu tiên về máy móc, nền tảng thay thế sức người và sức động vật, biến đổi toàn diện các xưởng sản xuất lớn và giao thông vận tải. Điện và động cơ đốt trong thay thế vai trò của đầu máy hơi nước, một lần nữa tạo ra bước nhảy vọt trong sản xuất và vận tải, ngoài ra còn kết nối thông tin qua điện tín, giúp loài người có ánh sáng làm việc ban đêm. Máy tính và công nghệ kĩ thuật số ra đời, thay thế một số tính toán trong bộ não con người, nhanh, hiệu quả và chính xác hơn rất nhiều. Internet mở ra kỷ nguyên công nghệ thông tin xuyên biên giới chưa từng có trong lịch sử, gần như thay thế phần lớn hệ thống lưu trữ, chuyển giao và trao đổi thông tin bằng thư từ, sách báo giấy trước đó.
Thứ hai, phát minh phải có tính kết nối sâu rộng các công nghệ khác, làm trung tâm cho một hạ tầng công nghiệp – công nghệ mới. Máy hơi nước, sau này là động cơ đốt trong, là trái tim vận hành của cả xưởng sản xuất, của tàu xe. Điện – hệ thống điện không chỉ là năng lượng, mà còn như trái tim của tất cả các máy móc phương tiện sau 1900. Máy tính, có thể coi như là bộ não thay thế con người trong việc tính toán, điều khiển và vận hành các nhà máy. Máy tính cùng với internet, bộ đôi này là phương tiện cơ bản, không thể thiếu trong cách mạng công nghệ thông tin, tác động tới gốc rễ và hỗ trợ toàn bộ cái cách con người ghi chép, lưu trữ, truyền tải thông tin và giao tiếp.
3. Các công nghệ nổi bật nhất hiện nay và tầm ứng dụng, ảnh hưởng của chúng
Cách mạng công nghiệp – công nghệ lần thứ tư được cho là đang bắt đầu ở thế kỷ 21, dựa trên những thành tựu lớn từ lần thứ 3. Nó được hình thành trên nền tảng của cuộc cách mạng số, với những công nghệ đột phá mới như công nghệ sinh học, công nghệ gen, công nghệ nano, trí tuệ nhân tạo, robotics, in 3D, năng lượng xanh, internet vạn vật (Internet-of-Things hay IOT) và công nghệ blockchain. Tất cả đều được đánh giá cao về tầm ứng dụng và tiềm năng ảnh hưởng sâu rộng tới các mặt sản xuất, kinh tế, đời sống và xã hội loài người. Hiện tại cả thế giới đang ở trong giai đoạn đầu của cuộc cách mạng 4.0. Tác động của nó vô cùng sâu rộng và mang tính bước ngoặt lịch sử. Đặc biệt với các nước đang phát triển, công nghệ là chìa khóa để phát triển nhanh và bền vững, tiến kịp xu hướng và trình độ của thế giới. Vấn đề đặt ra là khi không có đủ nguồn lực để theo đuổi tất cả những công nghệ đó cùng lúc, thì việc tìm ra một công nghệ nền tảng, công nghệ trung tâm của sự đổi mới và phát triển là cực kỳ quan trọng. Nền móng tốt là bước khởi động vững chắc kéo theo toàn bộ quá trình phát triển về sau.
Công nghệ sinh học, công nghệ gen nổi lên mấy chục năm gần đây, giúp con người tạo ra nhiều giống cây trồng vật nuôi mới với năng suất cao, đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của con người về lương thực thực phẩm, cả về số lượng và chất lượng. Nó còn đóng vai trò quan trọng trong y tế, dược phẩm.
Công nghệ nano tạo ra nhiều vật liệu mới với nhiều đặc tính tốt, được ứng dụng rộng rãi trong sản xuất chế tạo, xây dựng, an toàn lao động, dược phẩm y tế.
Robotics được kỳ vọng sẽ thay thế con người trong nhiều khâu lao động và sản xuất và in 3D có tiềm năng tăng năng suất lao động, giúp sản xuất ra những sản phẩm tinh vi trong thời gian rất ngắn.
Năng lượng xanh được kỳ vọng sẽ thay thế phần lớn nhiên liệu hóa thạch gây ô nhiễm hiện nay. IOT sẽ mang đến những ứng dụng rộng lớn và hiệu quả hơn nữa của internet và công nghệ tính toán.
Blockchain (và công nghệ sổ cái phân tán nói chung), ra đời muộn nhất sau tất cả những công nghệ kể trên, và mới được chú ý trong vài năm gần đây. Nhiều người đã đánh giá nó là công nghệ đột phá của tương lai. Cụ thể ra sao sẽ được thảo luận rõ hơn ở các phần sau.
4. Blockchain và công nghệ phân tán
Khái niệm Blockchain xuất hiện cùng với Bitcoin năm 2008 trong một bài báo khoa học của một nhân vật ẩn danh có nickname Satoshi Nakamoto. Sau đó mạng lưới Bitcoin bắt đầu từ 2009. Cùng với sự tăng trưởng hàng nghìn lần giá của bitcoin, đặc biệt từ 2015-2017, Blockchain vụt sáng trở thành ngôi sao mới của làng công nghệ thế giới, đến mức mà khắp các mặt báo lớn nhỏ đều đưa tin về Bitcoin và Blockchain, những cá nhân cho đến các công ty, các quốc gia đều nghiên cứu và phát triển blockchain.
Bitcoin sinh ra với mục đích làm một phương tiện trung gian cho việc trao đổi (tương tự như tiền tệ) bằng các thiết bị kết nối internet mà không cần thông qua một tổ chức tài chính trung gian nào. Bitcoin hoạt động khác hẳn với các loại tiền tệ điển hình: không có một ngân hàng trung ương nào phát hành và quản lý nó; hệ thống hoạt động dựa trên một giao thức mạng ngang hàng trên internet, theo đó số dư tài khoản và giao dịch được kiểm tra và xác nhận bởi toàn mạng lưới. Sự cung ứng Bitcoin là tự động, hạn chế, được phân chia theo lịch trình định sẵn dựa trên các thuật toán. Bitcoin được thưởng cho các máy tính tham gia duy trì mạng lưới, xác minh giao dịch và ghi chúng vào cuốn sổ cái được lưu trữ phân tán trong mạng ngang hàng - gọi là blockchain. Cuốn sổ cái này sử dụng bitcoin (BTC) là đơn vị kế toán. Người dùng sử dụng BTC như một đơn vị tiền tệ. Khái niệm crypto-currency (tức tiền mã hóa) ra đời.
Theo tiếng Anh, “block = khối”, “chain = chuỗi”. Đơn giản, blockchain như là một cuốn sổ cái đóng gói dữ liệu số thành các khối, nối với nhau bằng các hàm hash cho phép truy xuất ngược tuần tự vào các khối trước đó và kiểm tra độ chính xác thông tin của chúng. Một cách dễ hiểu, blockchain như một đoàn tàu có thể nối dài vô hạn. Đầu tàu là khối nguyên thủy, là khởi đầu, mỗi toa tàu sau đó được nối với toa trước bởi hàm hash, và cứ thế nối toa tới vô hạn. Đối với mạng lưới Bitcoin cuốn sổ cái này được lưu trữ đầy đủ và toàn vẹn ở tất cả các máy tính tham gia. Bất kỳ ai, bất kỳ máy tính nào cũng có thể cài đặt chương trình có sẵn để tham gia mạng lưới. Vì thế, người ta gọi Bitcoin là sổ cái, là mạng lưới phân tán (hoặc phân cấp). Blockchain dựa trên hai cơ sở quan trọng là hàm hash và lý thuyết mã hóa. Có thể nói không có chúng không có blockchain (và công nghệ sổ cái phân tán nói chung). Bitcoin (hay các mạng blockchain) có một đặc tính cực kỳ quan trọng đó là một khi dữ liệu đã được mạng lưới chấp nhận và ghi lại thì sẽ không có cách nào thay đổi được nó. Nếu không có đặc tính này thì không có bitcoin. Các công nghệ sổ cái phân tán khác cũng có đặc tính tương tự như blockchain, nhớ rằng chúng không phải blockchain, ví dụ như sau.
Directed Acyclic Graph (DAG) là một cấu trúc đồ thị định hướng không có vòng lặp. Tangle Network là dự án điển hình của Minota – IOTA sử dụng DAG.
Hashgraph là một cấu trúc đồ thị cây nhiều nhánh có kết nối. Hedera Hashgraph là dự án điển hình sử dụng hashgraph.
Ngoài ra còn có Tempo (dự án Radix) và Holochain (dự án Holochain).
Về mặt lưu trữ thông tin, blockchain hay các sổ cái phân tán, đơn giản là một cơ sở dữ liệu. Tuy nhiên nhờ sử dụng hàm hash, các thuật toán mã hóa và cơ chế đồng thuận phân tán, chúng có được đặc tính tin cậy, không thể tấn công hay sửa đổi, điều mà tất cả các cơ sở dữ liệu chưa làm được suốt mấy chục năm qua. Blockchain và các công nghệ sổ cái phân tán, sau đây sẽ gọi chung là DLT (Distributed Ledger Technologies). Blockchain là loại phổ biến nhất, được ứng dụng và phát triển nhiều nhất hiện nay trong số các DLT. Blockchain (tương tự cho DLT) được phân loại theo các nhóm cơ bản sau.
Công cộng (public blockchain): bất kỳ ai cũng có thể truy cập, xem và sử dụng mọi thông tin được ghi chép và lưu trữ trên đó.
Hạn chế truy cập: chỉ một số người nhất định có thể truy cập xem và sử dụng thông tin được ghi chép và lưu trữ trên đó, toàn phần hoặc từng phần.
Không cần cấp phép (permissionless blockchain): bất kỳ ai cũng có thể tham gia mạng lưới quản lý, xác minh, ghi chép và lưu trữ thông tin trên đó.
Cần cấp phép (permissioned blockchain): chỉ một số người có quyền tham gia mạng lưới quản lý, xác minh, ghi chép và lưu trữ thông tin trên đó.
Bitcoin, Ethereum và đa phần các blockchain hiện nay thuộc nhóm 1 và 3. Vechain và một số blockchain khác thuộc nhóm 1 và 4. TradeLens (blockchain được phát triển bởi Maersk & IBM cho thương mại và vận tải hàng hóa toàn cầu) thuộc nhóm 2 và 4. Blockchain cá nhân, doanh nghiệp, hội đồng (private / enterprise / consortium blockchain) có thể thuộc nhóm 1 và 4 hoặc nhóm 2 và 4. Libra là một consortium blockchain thuộc nhóm 1 và 4.
DLT, đặc biệt là blockchain, được cho là sẽ thay đổi toàn diện thế giới theo cách mà con người có thể chưa từng nghĩ tới, còn hơn cả những thứ mà internet đã mang lại.
5. Blockchain và tiềm năng ứng dụng trong hầu hết các lĩnh vực.
Không hề đơn giản khi Chủ tịch Tập Cận Bình nói “Blockchain là công nghệ đột phá” dù cho Trung Quốc là nước cấm đoán khắt khe nhất các giao dịch bitcoin và các loại tiền mã hóa khác. Các tập đoàn lớn trên thế giới, điển hình như Maersk, IBM, Amazon, Microsoft, Facebook, Visa, JPMorgan, Deutsche Bank, đều đang chạy đua nghiên cứu và phát triển blockchain, ứng dụng ở nhiều lĩnh vực ngành nghề khác nhau. Các quốc gia trong khu vực Châu Á như Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản, Singapore, Thái Lan, Indonesia cũng không còn đứng ngoài cuộc chơi blockchain.
Xin nhắc lại rằng DLT (nổi bật nhất là blockchain), đã tạo ra một cơ sở dữ liệu không thể sửa đổi, an toàn và tin cậy nhất từ trước tới nay, tạo ra một sổ cái kế toán minh bạch nhất và chính xác nhất, tuyệt vời nhất trong lịch sử nhân loại. Ngoài ra, nó còn cho phép các cơ chế hoạt động ngang hàng, quản lý hiệu quả nhờ cắt giảm được nhiều bước trung gian. Trong một hệ thống thông tin, nếu máy tính (máy chủ) như bộ não xử lý, đường truyền internet như hệ thần kinh và mạch máu, thì cơ sở dữ liệu như trái tim. Đó là ba thành phần cơ bản nhất. DLT không chỉ là trái tim thép, mà nó còn thay đổi cách thức truyền đạt, xác nhận, xử lý và lưu trữ thông tin theo một cách thức hoàn toàn mới, hoàn toàn số hóa, hiệu quả, nhanh chóng, không biên giới, an toàn và tin cậy.
Chú ý: crypto-currency (tiền mã hóa) phải được sinh ra trên nền tảng DLT, nhưng DLT có thể không có bất kỳ loại tiền mã hóa nào.
INTERNET
Sau hơn 25 năm cách mạng công nghệ thông tin kể từ 1990, internet đã biến đổi khá toàn diện và sâu sắc cách mà con người trao đổi thông tin, tuy nhiên vẫn chưa hoàn toàn triệt để. Internet of information vẫn chỉ là internet của thông tin (không quá quan trọng). Nhiều văn bản pháp lý, các hợp đồng vẫn phải thực hiện trên giấy. Đặc biệt, internet không thể vận chuyển được giá trị, cụ thể ở đây là tiền. Bản chất của internet banking là một hệ thống kế toán điện tử được hỗ trợ bởi các đơn vị lưu ký (back-office). Cuối ngày hay cuối tháng, các ngân hàng vẫn phải thực hiện thanh toán bù trừ, chở hàng tấn tiền giấy từ nơi này tới nơi khác. Điều này đặc biệt khó khăn, mất thời gian và tốn kém chi phí, kém an toàn đối với thanh toán quốc tế.
Bitcoin và các loại tiền mã hóa khác, nhờ có DLT, đã mở ra một kỷ nguyên mới, internet of value, hiện thực việc vận chuyển giá trị (tiền hay tài sản) qua internet. Hàng trăm triệu thậm chí hàng tỉ đô la giá trị bitcoin có thể gửi đi toàn thế giới trong vòng vài chục phút với chi phí chỉ vài đô la. Điều không tưởng tượng nổi trong mấy trăm năm lịch sử các hệ thống ngân hàng khắp thế giới.
Kể từ bitcoin, internet không chỉ mang thông tin, mà còn mang được giá trị. Không gian mạng, với công nghệ DLT, ngày càng được mô hình hóa gần hơn, rõ hơn thế giới thực của loài người. Điều này không chỉ là xúc tác, mà đang dần trở thành một trong những nguyên lý cơ bản của IOT và các hệ sinh thái online: nguyên lý chia sẻ giá trị, bên cạnh nguyên lý chia sẻ thông tin (đã có mấy chục năm nay).
DLT cùng với tiền mã hóa sẽ kiến trúc lại không gian mạng, biến nó thành một xã hội internet được mô hình hóa gần như đầy đủ và toàn diện thế giới thực của loài người.
LOGISTICS VÀ THƯƠNG MẠI TOÀN CẦU
Việc phát minh ra container đã cách mạng hóa và làm thay đổi triệt để ngành công nghiệp vận tải hàng hóa quốc tế từ những năm 1950. Từ đó đến nay, internet và máy tính cũng không giúp ích gì đáng kể trong các quá trình xử lý hàng tấn hóa đơn, chứng từ, giấy phép khi xuất cảng, nhập cảng.
Giải pháp vận chuyển TradeLens blockchain được ra mắt vào tháng 8 năm 2018 bởi một công ty liên doanh giữa Maersk và IBM, với khoảng 100 tổ chức toàn cầu tham gia, nhằm mục đích giảm thiểu công việc bàn giấy, chi phí liên quan và tiết kiệm thời gian cho logistics - theo nghiên cứu hiện tại trị giá 4 nghìn tỷ đô la - với hơn 80% hàng hóa được vận chuyển bằng vận tải hàng hải. Trong khi đó, theo Reuters, chính những thủ tục giấy tờ đã làm tăng thêm 20% chi phí trên một container.
Diễn đàn Kinh tế Thế giới đã hợp tác với hơn 100 nhà lãnh đạo chuỗi cung ứng và logistics hàng đầu để chuẩn hóa các ứng dụng blockchain trong ngành. Dự án này bao gồm hơn 20 chính phủ, cũng như các chủ hàng và nhà cung cấp chuỗi cung ứng lớn bao gồm Maersk, Hitachi và Mercy Corps.
CHUỖI CUNG ỨNG
Các chuỗi cung ứng phức tạp liên quan đến nhiều bên tham gia với lượng thông tin đáng kể, theo đó không một bên nào có thể có quyền truy cập vào tất cả các khía cạnh của chuỗi. Shipchain đã thống nhất theo dõi lô hàng trên blockchain Ethereum, sử dụng sidechain để theo dõi các điểm mốc địa lý được mã hóa riêng lẻ trên mỗi smart contract.
Amazon đang phát triển nền tảng blockchain cho chuỗi cung ứng của nó, tích hợp với mạng lưới thương mại điện tử khổng lồ. Ngoài ra, Amazon còn cung cấp các dịch vụ blockchain quản lý (HyperLedger Fabric, Ethereum) có sẵn trên điện toán đám mây của nó.
Truy xuất nguồn gốc hàng hóa: đây chính là ứng dụng nhỏ nhưng cực kỳ hữu ích của blockchain, đang được triển khai rất rộng rãi bởi hàng trăm dự án, hàng nghìn công ty lớn nhỏ, từ nông sản thực phẩm, vàng bạc đá quý đến các sản phẩm thời trang cao cấp. Blockchain giúp truy xuất thông tin hàng hóa đến tận gốc, minh bạch, đầy đủ, chi tiết rõ ràng, đảm bảo xác thực và tin cậy, điều mà hệ thống tem nhãn mấy chục năm qua chưa thực sự thành công.
HỆ THỐNG THÔNG TIN Y TẾ & DƯỢC PHẨM
Công nghệ Blockchain có thể được sử dụng để lưu trữ và theo dõi hồ sơ sức khỏe của bệnh nhân. Dữ liệu bệnh nhân có thể được lưu trữ trên blockchain và quyền sở hữu hồ sơ sức khỏe có thể được trả lại cho bệnh nhân. Với những lợi ích của việc quản lý dữ liệu lớn, khả năng tương tác dữ liệu, bảo mật dữ liệu và tính toàn vẹn, Blockchain giúp kích hoạt hệ thống chia sẻ dữ liệu an toàn. Điều này sẽ cung cấp quyền truy cập vào tất cả các chi tiết về bệnh nhân và điều này sẽ giúp giảm chi phí.
Vi phạm dữ liệu sức khỏe là một trong những vấn đề tồn tại lâu dài trong ngành. Việc sử dụng blockchain để cho phép nhiều cấp độ truy cập khác nhau đến người dùng có thể giải quyết vấn đề này. Thông tin truy xuất nguồn gốc xuất xứ của thuốc cũng có thể được lưu trữ và dễ dàng truy tìm trên blockchain với độ tin cậy cao.
BẢO HIỂM
Ngành bảo hiểm truyền thống bao gồm nhiều trung gian và quy trình có thể được loại bỏ bằng cách sử dụng công nghệ blockchain. Ví dụ về các trường hợp sử dụng trong ngành như:
Yêu cầu giải quyết: liên quan đến nhiều bên từ các công ty bảo hiểm đến các công ty tái bảo hiểm, môi giới và giấy tờ thủ tục liên quan. Bây giờ các quy trình tốn kém và tốn thời gian này có thể được sắp xếp hợp lý với blockchain.
Chính sách bảo hiểm chuyến bay: blockchain cho phép bảo hiểm chuyến bay bị delay, hoàn toàn tự động mà không cần tương tác với một công ty bảo hiểm. Bằng cách sử dụng smartcontract, khách hàng có thể được bồi thường ngay lập tức trong thời gian thực bất cứ khi nào chuyến bay của bạn bị trì hoãn.
ĐỊNH DANH CÁ NHÂN, CẤP CHỨNG CHỈ, XÁC THỰC ĐIỆN TỬ VÀ QUẢN LÝ SỐ
Hơn 20 năm phát triển của công nghệ thông tin nhưng hệ thống danh tính và thông tin cá nhân có quá nhiều bất cập và kém bảo mật. Dựa trên nền tảng Blockchain, có thể xây dựng một hệ thống định danh công dân quốc gia thống nhất, chính xác, an toàn và tin cậy. Người dùng có quyền kiểm soát trực tiếp danh tính của họ và cấp quyền cho người khác truy cập. Chính phủ có thể quản lý vĩ mô và liên kết với hàng loạt dịch vụ công khác trên nền tảng định danh số.
Hiệp hội các đại học – cao đẳng ở Singapore đã phát triển một nền tảng blockchain để quản lý hồ sơ học tập của sinh viên, cấp phát các văn bằng, chứng chỉ điện tử. Lần đầu tiên, blockchain, với cơ sở mã hóa thông tin, có thể mở ra giai đoạn xác thực điện tử, hợp đồng điện tử, thậm chí là các văn bản pháp luật và qui định được phát hành điện tử một cách nhanh chóng mà vẫn an toàn, bảo mật, có giá trị tương tương các giấy tờ truyền thống. Blockchain có tiềm năng trở thành công nghệ lõi của chính phủ điện tử, quản lý hệ thống định danh và xác thực điện tử.
Còn rất nhiều ngành nghề lĩnh vực mà blockchain có thể thay đổi gốc rễ về mặt quản lý và trao đổi thông tin, cũng như thanh toán, trong lĩnh vực bất động sản, quản trị dữ liệu lớn, thúc đẩy AI, quản lý mạng xã hội, huy động vốn cộng đồng, gây quỹ từ thiện, cứu trợ, … Thị trường Blockchain trong ngành công nghiệp ô tô và hàng không vũ trụ được dự báo sẽ đạt hơn 20 tỷ đô la vào năm 2029.
6. Blockchain cải tiến hệ thống tài chính ngân hàng theo cách hiệu quả chưa từng có
Chủ tịch Ủy ban Giao dịch Hàng hóa Tương lai (CFTC) Hoa Kỳ nói “Blockchain có thể giúp cải thiện điều tiết khủng hoảng tài chính năm 2008” dựa trên sự truy cập thông tin nhanh chóng và tin cậy.
Công nghệ Blockchain có thể trở thành công nghệ cốt lõi của corebanking, không chỉ cho ngân hàng nhà nước hay một ngân hàng thương mại nào đó, mà còn của các liên ngân hàng, quốc gia cũng như quốc tế. Là một cơ sở dữ liệu ngang hàng, các ngân hàng tham gia mạng lưới blockchain có thể truy cập và ghi chép thông tin nhanh chóng, an toàn và tin cậy tuyệt đối, đồng thời dễ dàng quản lý phân cấp, thanh toán bù trừ và thanh toán thương mại.
Thanh toán là một trong những ứng dụng lớn nhất và sớm nhất của công nghệ blockchain. Việc chuyển giao giá trị luôn là một quá trình tốn kém và mất thời gian, đòi hỏi sự cộng tác của nhiều bên trong chuỗi thanh toán, từ ngân hàng gửi tiền sang ngân hàng nhận tiền. Trung bình, chi phí thanh toán quốc tế là 25 USD, rất tốn kém và không khả thi cho các giao dịch vi mô. Công nghệ Blockchain cho phép chuyển tiền quốc tế nhanh chóng và không tốn kém bằng cách loại bỏ nhiều khâu trung gian.
JPMorgan Chase và Deutsche, hai tập đoàn ngân hàng khổng lồ của thế giới đã nghiên cứu phát triển hệ thống blockchain của riêng họ, cho các giải pháp thanh toán quốc tế trong hệ thống, giữa các ngân hàng thành viên, với các đối tác và cho cả các khách hàng cá nhân.
Stellar Lumen cùng với IBM đã phát triển mạng lưới thanh toán quốc tế, với hơn 100 ngân hàng đã tham gia, hướng tới người dùng cuối cùng.
Ripple, với sự hỗ trợ của SBI, đã phát triển Ripple Net blockchain cho tài chính quốc tế, nhắm tới mô hình B2B. Đã có hơn 200 ngân hàng sử dụng công nghệ Ripple Net với hiệu quả thấy rõ.
Visa không đứng ngoài cuộc chơi chuyển tiền toàn cầu trị giá 125 tỉ đô. Blockchain của nó hướng tới thanh toán trực tiếp giữa các doanh nghiệp (B2B) mà không cần thông qua ngân hàng trung gian.
Gần đây nhất, gây tiếng vang lớn nhất là dự án Libra, lãnh đạo bởi Facebook, với hơn 100 thành viên, bao gồm Visa, MasterCard, eBay, Paypal, Coinbase và nhiều tên tuổi lớn khác trong lĩnh vực fintech thế giới. Libra phát hành một loại tiền điện tử, hỗ trợ bởi một rổ tài sản tài chính được cung cấp bởi các nhà điều hành mạng lưới. Trong lần phát hành đầu tiên dự kiến vào năm 2020, Libra sẽ được hỗ trợ bởi các tài sản có mệnh giá bằng bốn loại tiền tệ: USD, EUR, JPY và GBP. Trong vòng 18 tháng tới, Libra sẽ được tích hợp vào hệ sinh thái Facebook được xây dựng xung quanh Messenger, WhatsApp và Facebook.com (sử dụng ví Calibra). Với hơn 2.4 tỷ người dùng hiện có của Facebook, sáng kiến Libra có thể tác động đáng kể đến cả thị trường địa phương và toàn cầu, với ý nghĩa quan trọng đối với blockchain, tiền điện tử, tình hình tài chính và kinh tế.
Đặc biệt, sáng kiến Libra có thể mở đường cho các hiệp hội ngân hàng khu vực, ví dụ khu vực ASEAN, đồng thuận về một cơ chế thanh toán chung dựa trên blockchain và rổ nội tệ từ các nước thành viên. Nó sẽ hẹp hơn kiểu bao phủ tất cả của đồng Euro và linh hoạt hơn đồng USD, không bị ảnh hưởng bởi các chính sách tiền tệ, lãi suất, tài khóa của Hoa Kỳ. Các quốc gia nhỏ, đang phát triển sẽ bớt được gánh nặng về dự trữ ngoại hối (hiện đang lệ thuộc chủ yếu vào USD), các doanh nghiệp và người dân thì được hưởng lợi về tiện ích thanh toán và chuyển tiền xuyên quốc gia với chi phí thấp và nhanh chóng với tỉ giá ổn định hơn.
7. Các giai đoạn phát triển của blockchain và hạn chế
Blockchain mới được khai sinh từ 2009 cùng với sự ra đời của mạng Bitcoin. Nó mới được chú ý nghiên cứu và phát triển trong vài năm trở lại đây. Blockchain và DLT nói chung đã qua các giai đoạn trưởng thành như sau.
Blockchain 1.0 chính là mạng Bitcoin và là blockchain duy nhất trong suốt nhiều năm từ 2009 đến gần cuối 2013. Đó là một dạng software sơ khai, mới chỉ có lõi công nghệ, còn thiếu nhiều thành phần cơ bản như client, tầng giao diện và tầng ứng dụng. Sau Satoshi Nakamoto (cha đẻ ẩn danh của bitcoin), nhiều đơn vị và nhóm phát triển đang tham gia xây dựng và ứng dụng mạng lưới blockchain cũng như đồng tiền mã hóa của Bitcoin.
Blockchain 2.0 mở đầu với Ethereum, khai sinh năm 2013 bởi Vitalik Buterin (sinh năm 1994) với sự tích hợp smartcontract (hợp đồng thông minh) vào lõi blockchain. Dự án Ethereum được cấp vốn qua hình thức huy động vốn cộng đồng bằng bitcoin. Từ khi ra mainnet đến nay, Ethereum luôn là nền tảng gọi vốn cộng đồng (ICO) lớn nhất thế giới, cho ra đời nhiều dự án nổi tiếng như EOS.io (EOS), Binance (BNB), Cardano (ADA). Hiện nay Ethereum vẫn còn trong giai đoạn phát triển, nhiều lộ trình quan trọng đang chờ phía trước.
Blockchain 3.0 là các nền tảng blockchain + smartcontract và có thêm khả năng tương tác ngoài chuỗi (interoperability), tích hợp các ứng dụng tầng trên dễ dàng. Nổi bật nhất chính là EOS.io, một blockchain software hoàn chỉnh duy nhất tới nay.
Tuy được đánh giá là công nghệ đột phá, có tiềm năng thay đổi thế giới tương lai, nhưng blockchain còn rất nhiều hạn chế, trong đó nổi bật có ba điểm quan trọng bậc nhất.
Đầu tiên là hạn chế về khả năng mở rộng. Các blockchain với cơ chế đồng thuận bằng chứng công việc (Proof of Work) như Bitcoin hay Ethereum có tốc độ xử lý giao dịch rất thấp, khó lòng mở rộng để có thể tìm kiếm các ứng dụng đại trà. Tuy nhiên, nhiều blockchain với cơ chế đồng thuận bằng chứng cổ phần (Proof of Stake) đã cải thiện đáng kể tốc độ xử lý giao dịch toàn mạng lưới. Cùng với đó là các giải pháp sidechain, layer-2 đã giúp mở rộng khả năng của blockchain lên rất nhiều. Ngoài ra, các nền tảng DLT khác như Tangle, Tempo, Hashgraph, Holochain cũng có khả năng mở rộng cao. Tuy nhiên, với DLT, việc ưu tiên mở rộng một mạng lưới thường dẫn đến sự suy giảm về tính an toàn hoặc là phi tập trung.
Thứ hai là sự giao tiếp giữa các chuỗi hầu như không có. Mỗi blockchain như một hòn đảo cô lập, hoạt động trong một hệ sinh thái riêng lẻ và đóng kín của riêng nó. Hàng chục dự án đã và đang nhắm vào việc tạo ra giao thức kết nối các blockchain. Nổi bật nhất là Cosmos, như là một blockchain hub hay internet of blockchain. Cosmos như là một đầu mối kết nối, thông qua đó các blockchain có thể liên kết và giao tiếp được với nhau. Polkadot cũng là một dự án tương tự sắp ra mắt.
Cuối cùng là vấn đề thiếu các tiêu chuẩn và giao thức cơ bản chung cho blockchain và DLT. Đó là cơ sở để phát triển mạng lưới blockchain có thể kết nối, giao tiếp và cùng thực thi công việc. Internet cần hàng chục năm để phát triển và hoàn thiện IP cho các thiết bị kết nối, www và http cho các website. Hàng trăm ngôn ngữ lập trình web, app, softwere đã ra đời và biến mất. Cosmos và Polkadot có tiềm năng trở thành những tiêu chuẩn và giao thức chung cơ bản cho blockchain và DLT.
8. Đừng thần thánh hóa blockchain
Mặc dù ở trên đã nói tới rất tiềm năng ứng dụng to lớn và sâu rộng của blockchain và DLT, chúng ta cũng không nên kỳ vọng vào nó quá nhiều. Không có thứ gì là hoàn hảo tuyệt đối. DLT, với tư cách là một cơ sở dữ liệu, nhưng nó không bao giờ có thể thay thế các cơ sở dữ liệu hiện có. Blockchain không thể lưu trữ những khối lượng dữ liệu lớn, ví dụ, photo hay video. DLT, trái lại bổ sung, thay đổi, đóng vai trò là tầng quản lý quan trọng nhất trong một kiến trúc cơ sở dữ liệu, làm cho nó an toàn hơn, hiệu quả hơn, tin cậy hơn.
Không phải cái gì cũng có thể đưa lên blockchain. Một góc nhìn đơn giản, blockchain chỉ là nơi lưu trữ thông tin (theo một cách thức hoàn toàn mới).
Giả thuyết về Tam đề (Trilemma) Blockchain, nói rằng, chỉ có thể làm tốt được 2 trong 3 yếu tố của một mạng phân tán: tính an toàn (security), sự phi tập trung (decentralization) và khả năng mở rộng (scalability).
Blockchain không phải tuyệt đối an toàn. Mọi thứ đều có thể bị tấn công. Máy tính lượng tử có thể làm tổn hại thậm chí phá hủy Bitcoin, được cho là mạng lưới lớn duy nhất cho tới nay chưa bị tấn công. Một số thuật toán mã hóa đã chống được các cuộc tấn công lượng tử. Tuy vậy, luôn tồn tại một sự cố đến từ con người. Bất kỳ sản phẩm nào do con người làm ra thì chính con người có thể để lại những sai sót và kẽ hở cho hacker lợi dụng.
9. Việt Nam và blockchain
Việt Nam nói tới việc đi tắt, đón đầu công nghệ để phát triển đất nước rất nhiều và từ rất lâu. Tuy nhiên cho đến nay, hầu như chưa có thực tiễn nào trong nước làm được giấc mơ đó. Nhìn lại mấy chục năm cải cách và mở cửa, từ một nước nghèo đói, Việt Nam đã vươn lên mạnh mẽ với tốc độ tăng trưởng liên tục thuộc nhóm cao nhất thế giới, kinh tế xã hội thay đổi mau chóng. Dù thành tựu là rất to lớn, Việt Nam cũng luôn nhận thức rõ sự phát triển nhanh chóng của khoa học công nghệ trên thế giới và khu vực đi trước chúng ta rất nhiều. Cho đến nay, tuy có nhiều phát minh mới, nhưng phần lớn nền tảng khoa học công nghệ tiên tiến và quan trọng của nước nhà có được là nhờ sự học tập và nhận chuyển giao từ nước ngoài. Chỉ khi nào Việt Nam đón đầu được xu hướng, phát triển được công nghệ mũi nhọn, làm hạt nhân dẫn dắt sự phát triển chung, thì khi đó, chúng ta mới có thể đi nhanh, tiến kịp trình độ khu vực và thế giới.
Như đã đề cập ở phần trước, công nghệ sinh học, công nghệ gen, công nghệ nano, trí tuệ nhân tạo, robotics, in 3D, năng lượng xanh, internet vạn vật mặc dù có tiềm năng ứng dụng to lớn và hữu ích, tuy nhiên, có mấy điểm quan trọng cần chú ý:
Thứ nhất, chúng là các ứng dụng ngọn, là sự kết hợp và là nhánh con của các công nghệ đã tồn tại và phát triển trước đó, nằm ở tầng trên.
Sau nhiều chục năm phát triển, chúng mới chỉ dừng lại ở việc cải tiến, biến đổi các công nghệ và sản phẩm trước đó, chưa có tính đột phá cách mạng.
Cuối cùng, chúng chưa chứng tỏ được vai trò hạt nhân trung tâm kết nối các công nghệ, chưa có được tầm ảnh hưởng sâu rộng tới hầu hết mọi lĩnh vực và ngành nghề.
Blockchain và DLT, dựa trên 4 phát minh quan trọng là hàm hash, thuật toán mã hóa, thuật toán đồng thuận phân tán và hợp đồng thông minh, là một công nghệ hoàn toàn mới. DLT nằm ở tầng gốc rễ, tái cấu trúc lại cơ sở dữ liệu và cách quản lý, vận hành của hệ thống thông tin, theo cách an toàn, minh bạch và tin cậy chưa từng có. Nhờ đó, DLT có khả năng tái kiến trúc lại và hoàn thiện internet thông tin (internet of information) theo hướng số hóa quản lý và chính phủ điện tử, mở ra kỷ nguyên của internet giá trị (internet of value). Thời đại công nghệ thông tin, trong hơn 20 năm, đã xâm nhập gần như toàn bộ vào mọi ngóc ngách của xã hội loài người. Nơi nào có dữ liệu, nơi nào có internet, nơi đó DLT có thể làm cách mạng. Chính vì thế, DLT tác động, cải biến sâu rộng tới hầu hết các lĩnh vực ngành nghề. Có thể nói, blockchain và DLT hoàn toàn xứng đáng là hạt nhân trung tâm của cuộc cách mạng công nghệ công nghiệp lần thứ tư. Hãy nhìn ra các quốc gia, các tập đoàn lớn khắp thế giới đang lao vào nghiên cứu phát triển blockchain ra sao.
Công nghệ tiềm ẩn sự đột phá trong tương lai còn có máy tính lượng tử và công nghệ vũ trụ. Tuy nhiên, chúng quá tốn kém tiền bạc trong khi kết quả và ảnh hưởng hầu như chưa có. Cần thêm nhiều năm nữa để chứng minh trong phòng thí nghiệm, và thêm nhiều năm nữa để khảo nghiệm thực tiễn.
Việt Nam là nền kinh tế mới nổi, nhiều thứ còn trong quá trình xây dựng và hoàn thiện. Công nghệ mới có thể được cài đặt và ứng dụng nhanh chóng dễ dàng. Minh họa đơn giản, xây một đô thị hiện đại trên một vùng đất thưa thớt dân cư đơn giản và rẻ hơn rất nhiều so với việc xây trên một thành phố đông đúc, cũ kĩ lâu đời. Việt Nam có tỉ lệ dân số trẻ cao, đội ngũ lập trình viên đông đảo, là lực lượng quan trọng để phát triển công nghệ mới. Đi tắt đón đầu là phải dũng cảm thử nghiệm những thứ mới mẻ, tiềm năng. Nếu cứ đợi cho thế giới làm xong xuôi mới mang về áp dụng thì Việt Nam vẫn mãi là người đi sau. Công nghệ đột phá mới, cơ hội vàng đang ở trong tầm tay. Nguồn vốn nước ngoài nhiều tỉ đô sẵn sàng chảy vào Việt Nam nếu tiềm năng phát triển và ứng dụng công nghệ blockchain được sự ủng hộ và định hướng của chính phủ. Quá nhiều công nghệ tiên tiến mới nổi, tuy nhiên không thể đi theo chiến lược gai mít để phát triển đồng loại. Một mũi nhọn cần được ưu tiên, dẫn dắt cho các công nghệ còn lại. Blockchain, xét theo tình hình hiện nay, đang có chi phí vốn đầu tư thấp nhất do có sẵn nhiều mã nguồn mở trên thế giới, có tiềm năng ứng dụng rộng nhất, có khả năng áp dụng nhanh nhất. Tuy còn nhiều hoài nghi và hạn chế, nhưng cơ hội là thứ không bao giờ rõ ràng. Khi mọi thứ đã trở nên sáng tỏ thì không còn là cơ hội nữa. Các doanh nghiệp tư nhân và các công ty khởi nghiệp đã sẵn sàng và trên thực tế đã lao vào cuộc chơi mới đầy thử thách nhưng cũng đầy hứa hẹn. Còn chính phủ và các doanh nghiệp nhà nước?
TAKE YOUR CHALLENGE & TAKE YOUR OPPORTUNITY
Gần 3 năm tuổi của bài viết này, hiện tại, dự án EOS.io bị công ty phát triển chính là BlockOne bỏ dở; hiệp hội Libra tan vỡ, chuyển qua Diem một thời gian sau thì Facebook ngưng phát triển. Các dự án khác như Cosmos, Polkadot và các public Blockchain nói chung, đặc biệt là Bitcoin, đã có sự phát triển vượt bậc và có được sự chấp nhận của nhiều cá nhân, tổ chức, quốc gia. Tuy vậy, Blockchain & cryptocurrencies vẫn còn một chặng đường dài phía trước để định hình và xây dựng nên thế giới tương lai của nó. Tôi và các bạn vẫn còn nhiều cơ hội.
Việt Nam đã đi sau một số nước trong khu vực về khoa học, công nghệ. Bây giờ, chúng ta đang có cơ hội để vượt lên về blockchain, một công nghệ đột phá của tương lai, xin đừng bỏ lỡ cơ hội này, cơ hội VÀNG chưa từng có bao giờ, để thúc đẩy công nghệ, kinh tế và xã hội nói chung của đất nước phát triển.
If You love the post, you may wish to donate for this special charity https://www.carryforwardvietnam.org/donate/
Nếu bạn thích bài viết, bạn có thể đóng góp cho dự án từ thiện https://www.carryforwardvietnam.org/donate/